Cruise, 1962'de Syracuse, New York'ta doğdu. Annesi Mary Lee özel eğitim öğretmeni, babası Thomas Cruise Mapother III ise elektrik mühendisiydi. Lee Anne, Marian ve Cass adlarında 3 tane de kız kardeşi bulunmaktadır. 1965 doğumlu kuzeni William Mapother da oyuncudur ve bazı filmlerde birlikte oynamışlardır. Çocukluğunun bir bölümünü babasının işi nedeniyle Kanada'da geçirdi, ancak anne ve babasının boşanması sonrası tekrar ABD'ye döndü. Çocukluk ve gençlik yıllarında defalarca okul değiştirdi. Lise yıllarında oyunculuğa ilgi duymaya başladı.

Sinemaya 1981 yılında Franco Zeffirelli’nin Endless Love adlı filmiyle adım attı. Ardından George C. Scott, Timothy Hutton ve Sean Penn ile birlikte rol aldığı Taps'da oynadı. Bunu ilk kez Altın Küre ödülüne aday gösterildiği 1983 yapımı Risky Business izledi. 1986 yılına gelindiğinde Top Gun adlı filmde portresini çizdiği 'Maverick' rolüyle 80’li yılların en popüler karakterlerinden birini canlandırmış oldu. Bu dönemlerde Paranın Rengi (The Color of Money), Yağmur Adam (Rain Man), ilk kez Oscar’a aday gösterildiği Born on the Doğum Günü 4 Temmuz (Fourth of July) ve Uzak Ufuklar (Far and Away) adlı filmlerde başrol oynadı. 1992 yılında oynadığı ve Teğmen J. G. Daniel Kaffee rolüyle kamera karşısına geçtiği Birkaç İyi Adam'daki (A Few Good Man) performansıyla üçüncü kez Altın Küre’ye aday gösterildi.

1996’da oynadığı ve bir sporcu menejerini canlandırdığı Jerry Maguire ile en iyi erkek oyuncu dalında ikinci kez Oscar’a aday gösterilirken, en iyi erkek oyuncu dalında Altın Küre ödülünü kucakladı. Kendisiyle özdeşleşen Görevimiz Tehlike (Mission Impossible) film serisinin ilk filminde yine 1996'da oynadı ve filmi Brian De Palma yönetti. Stanley Kubrick'in Gözleri Tamamen Kapalı (Eyes Wide Shut) adlı filmde o zamanki eşi Nicole Kidman ile birlikte kamera karşısına geçti. Yönetmenliğini Paul Thomas Anderson’ın üstlendiği 2000 yapımı Manolya (Magnolia) adlı filmde ‘en iyi yardımcı erkek oyuncu’ dalında bir kez daha Altın Küre ödülüne layık görüldü.

2001'de Cameron Crowe'un yönettiği ve Alejandro Amenabar'ın 1997 yapımı Abre los Ojos filminden uyarlama olan Vanilla Sky'da, 2002'de Steven Spielberg’in yönettiği Azınlık Raporu (Minority Report) filminde, 2003'te Edward Zwick'in yönettiği Son Samuray (The Last Samurai), 2004'te Michael Mann'in yönettiği Collateral adlı filmlerde rol aldı. Dünyalar Savaşı, Tropic Thunder, Knight and Day gibi yine aksiyon ağırlıklı filmlerde göründü. 2012'de oynadığı Jack Reacher filminin devamında 2016 yılında yine başroldeydi. Ayrıca Yarının Sınırında, Mumya gibi filmlerde oynadı. 2015'te Görevimiz Tehlike'nin 5., 2018'de 6. filmlerinde yeniden Ethan Hunt rolündeydi.

1987-1990 yılları arasında Mimi Rogers, 1990-2001 yılları arasında Nicole Kidman ile evli kalmıştır. Kidman'la evliyken Isabella ve Connor adlı 2 çocuk evlat edinmişlerdir. 18 Kasım 2006 Roma'da evlendiği Katie Holmes ile 2012 yılında yolları ayrılmıştır. Bu birliktelikten de 2006 doğumlu Suri Cruise adında bir kız çocuğu bulunmaktadır.

Hollywood'un en çok kazanan aktörlerinden olan Cruise, Forbes dergisi tarafından 1 yılda 67 milyon dolar kazancıyla 2006'da dünyanın en güçlü ünlüsü seçilmiştir.